چکیده

با پایان سال زراعی در 31 شهریور، داده‌های ثبت شده در شبکه ایستگاه های سازمان هواشناسی حاکی از کاهش حدود 28 درصدی بارش نسبت به نرمال است. در سال زراعی گذشته (97-1396) استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، فارس، کهگیلویه و بویراحمد به ترتیب با 75، 67، 66، 56 و 53 درصد، بیشترین کاهش بارش را نسبت به نرمال داشته‌اند. در این بین تنها دو استان آذربایجان غربی و شرقی، 24 و 20 درصد بارش بیش از نرمال را تجربه کرده‌اند. نقشه خشکسالی نشان از وقوع خشکسالی شدید تا بسیار شدید در غالب استان‌های کشور دارد که گویای شرایط بحرانی منابع آب است. با توجه به پیش‌بینی بارش بیش از نرمال در حوضه رشته کوه هندوکش افغانستان و به دلیل اینکه بخش قابل توجهی از منابع آب استان سیستان و بلوچستان وابسته به وضعیت بارش خارج از کشور است، بنابراین ترمیم منابع آب این استان در سال‌جاری به مقدار زیاد بستگی به تلاش‌ها در دریافت حقابه از هیرمند دارد.

با توجه به نقشه‌های پیش‌یابی و شرایط پدیده‌های دورپیوندی، در مجموع بارش کشور در شش ماهه دوم سال 1397 در محدوده نرمال پیش‌بینی می‌شود. الگوی بارش کشور در شش ماهه دوم سال دارای بیشینه بارش در پاییز در نیمه شمالی و زاگرس است. در فصل پاییز به دلیل استقرار پرارتفاع و ایجاد سامانه بندالی (Blocking) در جنوب اروپا و دریای سیاه، مسیر سامانه‌های بارشی به عرض‌های جنوبی منتقل شده که با انتظار بارش‌های نرمال تا بیش از آن به ویژه در شمال، غرب و شمال‌غرب کشور هماهنگ است. بارش مهر در اغلب مناطق کشور –به ویژه در غرب و شمال‌غرب- بیش از نرمال، آبان در حد نرمال (بخش‌هایی از جنوب‌غرب متمایل به کمتر از نرمال)، آذر در محدوده نرمال، در دی ماه بخش‌هایی از غرب کشور متمایل به کمتر از نرمال و در بهمن با فعال‌تر شدن سامانه‌های جنوبی، بارش در محدوده نرمال خواهد بود. در پاییز میانگین دمای مناطق شمالی و غربی در محدوده نیم تا یک درجه سلسیوس بیش از نرمال و در شرق کشور تا 2 درجه سلسیوس بیش از نرمال خواهد بود.

با وجود پیش‌بینی‌های فوق، اما کشور همچنان با خشکسالی شدید آب‌شناسی مواجه خواهد بود که مدیریت بهینه منابع آب و کاهش سهم استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی برای پایداری منابع آب را ایجاب می‌کند.

وضعیت جاری

مقدار بارش سال زراعی یعنی از اول مهر 1396 تا پایان شهریور 1397 در کشور به 165.8 میلی متر بوده است و این در حالیست که بارش دوره بلندمدت (میانگین 30 ساله) 232.4 و سال گذشته 212.3 میلی متر بوده است. بر این اساس بارش سال زراعی 97-1396 به ترتیب 28.7 و 21.9 درصد نسبت به بلندمدت و سال گذشته کاهش داشته است.

در سال زراعی گذشته، 22 استان بارش کمتر از نرمال را تجربه کرده‌اند، 7 استان دارای بارش نرمال و تنها دو استان آذربایجان غربی و شرقی بارش بیش از نرمال داشته‌اند. بیشترین کاهش نسبی بارش به ترتیب در استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، کرمان، هرمزگان، فارس و کهگیلویه‌و‌بویراحمد به ترتیب با 75، 67.3، 67، 56 و 53 درصد کاهش نسبت به دوره مشابه بلندمدت رخ داده است؛ این در حالیست که مقدار کاهش در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد 295، چهارمحال و بختیاری 267، گیلان 254، فارس 168.6، مازندران 146.4، بوشهر 125، هرمزگان 120 و خوزستان 107 میلی متر است. بیشترین کاهش بارش در حوضه‌های آبریز خلیج فارس و دریای خزر رخ داد. شکل 1 پهنه‌بندی مجموع انحراف بارش دریافتی استان‌های کشور را در سال زراعی 97-1396 نسبت به بلندمدت نشان می‌دهد.

 شکل 1- ناهنجاری مجموع بارش کشور در سال زراعی منتهی به اول مهر 1397 نسبت به دوره بلندمدت مشابه (از مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران)

پیش‌بینی بارش

میانگین بارش کشور در فصل پاییز در محدوده نرمال تا بیش از نرمال است. در استان‌های شمالی، شمال‌غرب و دامنه‌های زاگرس در غرب کشور بیش از نرمال پیش‌بینی می‌شود.

شکل 2- پیش بینی ناهنجاری بارش کشور در فصل پاییز 1397 نسبت به میانگین بلندمدت (داده پس پردازش شده CFS v.2)

انتظار داریم بیشترین افزایش بارش فصل پاییز در دو ماه مهر و آبان و در نواحی غربی و شمالی کشور رخ دهد. کاهش بارش از اواخر آذر تا دی وجود دارد اما دوباره شاهد فعالیت سامانه‌های بارشی به ویژه در عرض‌های جنوبی‌تر کشور در ماه های پایانی سال خواهیم بود. در مجموع بارش کشور در شش ماهه دوم سال در حد نرمال است اما توزیع ماهانه آن همگون نیست.

شکل‌های 2 و 3 به ترتیب ناهنجاری بارش پاییز و ماه های مهر، آبان، آذر و دی 1397 را نشان می‌دهند.

شکل 3- پیش بینی انحراف بارش از میانگین بلندمدت در ماه های مهر (بالا-چپ)، آبان (بالا-راست)، آذر (پایین-چپ) و دی (پایین-راست) سال جاری (از CFS v.2 پس پردازش شده)

پیش بینی دما

با توجه به پیش‌بینی فعالیت سامانه‌های بارشی و افزایش ابرناکی، میانگین دمای فصل پاییز به استثنای شرق کشور از 0.5 تا 1 درجه سلسیوس بیش از نرمال خواهد بود و البته این افزایش در شرق کشور بین 1 تا 2 درجه سلسیوس پیش‌بینی می‌شود.

از دی ماه تا بهمن ماه، با جابجایی سامانه‌های بارشی به عرض‌های جنوبی تر، احتمال ناهنجاری منفی دما در بخش هایی از جنوب کشور وجود دارد. چون تغییرات شدید دما در نقشه‌های میانگین ماهانه تعدیل می‌شود، لذا کاربران محترم باید برای آگاهی از نوسان دما در مقیاس هفتگی به نقشه‌های تکمیلی در تارنما، کانال پیام‌رسان یا آدرس ftp محصولات پیش‌بینی فصلی مراجعه کنند.

ناهنجاری فصلی و ماهانه دمای کشور در شکل‌های 4 و 5 نشان داده شده است.